Serbest meslek kazancının matrah tespiti nasıl yapılır?

Serbest meslek kazancının matrah tespitinde serbest meslek geliri ve indirilebilecek giderler önemlidir. Matrah tespitinin ayrıntılarını bu yazıda anlattık.

Serbest meslek faaliyeti ve serbest meslek kazancı nedir?

Gelir Vergisi Kanunu, 65. maddesinde serbest meslek faaliyeti için “sermayeden ziyade şahsi mesaiye, ilmi veya mesleki bilgiye veya ihtisasa dayanan ve ticari mahiyette olmayan işlerin işverene tabi olmaksızın şahsi sorumluluk altında kendi nam ve hesabına yapılması” der. 65. maddde aynı zamanda, serbest meslek faaliyetlerinin doğurduğu tüm kazançları serbest meslek kazancı olarak tanımlar.

Serbest meslek kazancında ne zaman makbuz düzenlenir?

Gelir Vergisi Kanunu, serbest meslekte kazancın tahsil edilmesini esas kabul eder. Bu nedenle serbest meslek makbuzu, hizmet bedeli tahsil edildikten sonra düzenlenmelidir. Serbest meslek makbuzunun düzenlenmesinin ardından gelirin serbest meslek kazanç defterine işlenmesi gerekir. Katma Değer Vergisi Kanunu ise vergiyi, malın teslimi ve hizmetin ifasının doğurduğunu söyler. Kısacası serbest meslek sahibi hizmetini sunduktan sonra bedelini tahsil etmese de KDV doğar. Bu durumda da bir serbest meslek makbuzunun düzenlenmesi ve makbuzda KDV tutarına yer verilmesi gerekir. Makbuza not olarak “X TL tutarında hizmet yapılmasına ilişkin olup bedeli tahsil edilmemiştir.” gibi bir cümle eklenebilir. Eğer KDV tutarı için önceden makbuz düzenlenmiş ancak hizmet bedeli sonradan alınmışsa tahsilat esnasında, serbest meslek makbuzunun tahsil edilen tutarı kadar tekrar düzenlenmesi gerekir. Bu durumda ise makbuza “KDV için X gün ve Y sayılı serbest meslek makbuzu düzenlenmiştir.” ifadesi eklenebilir.

Serbest meslek kazancı nasıl tespit edilir?

Gelir Vergisi Kanunu, serbest meslek kazancını “bir hesap dönemi içinde serbest meslek faaliyeti karşılığında tahsil edilmiş ve para ile temsil edilebilen menfaatler ile yapılan giderler arasındaki fark” olarak ifade eder. Buradan hareketle serbest meslek kazancının, serbest meslek erbabının gelir ve gideri arasındaki pozitif fark olduğunu söyleyebiliriz. Tam da bu nedenle, serbest meslek kazancından bahsediyorsak gelir ve giderlerin de ne olduğunu da bilmeliyiz.

Serbest meslek kazancında gelirler

Serbest meslek kazancı, serbest meslek kazanç defteri ile tespit edilir. Serbest meslek defteri, 2018 senesi itibarıyla gelir ve giderlerin ayrı bölümlerde kayıt olduğu Defter Beyan Sistemi’nden dijital olarak tutulmaya başladı. Serbest meslek faaliyetinde gelirin tahsil esasına göre tespit edildiğini söylemiştik. Bu tahsil nakit olmasa bile  aşağıdaki durumlar tahsil niteliğindedir ve bu durumlarda serbest meslek makbuzu düzenlenmelidir: 

• Bilgi edinmesi şartıyla serbest meslek sahibinin namına; kamu kuruluşuna, icra dairesine, bankaya, notere ya da postaya para yatırılması.
• Serbest meslek sahibinin, serbest meslek kazancı olarak doğan alacağının başka bir şahsa temlik ya da  müşterisine olan borcu ile takas edilmesi. (Temlikin ivazlı olup olmadığı önemli değildir. İvazlıysa tahsil şartı aranmaz.)

Serbest meslek kazancının tespitinde önemli olan faktörler

• Müşteri ya da müvekkilden serbest meslek faaliyeti ile ilgili alınan gider karşılıkları (para ve ayın), kazanca eklenir.
• Amortismana tabi iktisadi kıymetler elden çıkarılırsa Vergi Usul Kanunu’nun  (VUK) 328. maddesine göre hesaplanan pozitif fark, kazanca eklenir.
• Vergi, resim, harç, keşif, şahitlik, bilirkişilik ve uzmanlık alanlarına harcanmak üzere müşteri ya da müvekkilden alınan para ve ayınlar, kazanç sayılmaz.
• Serbest meslek erbabı, mesleki faaliyetini ilgilendiren gelirleri için iki sayfa Serbest Meslek Makbuzu düzenleyip bir nüshasını müşterisine vermek mecburiyetindedir. Bununla birlikte, diş hekimleri ve veteriner hekimler de dahil olmak üzere ofiste kredi kartı ile yapılan ödemelerde POS cihazı kullanılıyorsa, POS fişi Vergi Usul Kanununca serbest meslek makbuzu niteliğindedir. Ancak bu durumda da makbuz düzenlenmelidir.

Serbest meslek kazancında giderler

Gelir Vergisi Kanunu’nun 68. maddesi, serbest meslek kazancının tespiti sırasında aşağıda giderlerin hasılattan indirilmesini söyler:

• Mesleki kazancın elde edilip sürdürülmesi için ödenen genel giderler (İkametgâhını kısmen ofis olarak kullanan serbest meslek sahipleri, burası için ödediği kiranın tamamı ile ısıtma ve aydınlatma giderlerinin yarısını indirebilir. Şayet mülk kendisine aitse amortismanın yarısını da indirebilir. İş yeri kendi mülkü olan serbest meslek sahipleri, kira yerine amortismanı gider olarak yazabilir.)
• Hizmetli ve işçilerin iş yerinde ya da iş yeri müştemilatındaki iaşe ve ibate giderleri, tedavi ve ilaç giderleri, sigorta primleri ve emekli aidatı (bu primlerin ve aidatın geri alınmamak üzere Türkiye’de bulunan sigorta şirketlerine y ada emekli ve yardım sandıklarına ödenmiş olması ve emekli ve yardım sandıklarının tüzel kişiliği haiz bulunmaları kaydıyla) ile 27. maddede yazılı giyim giderleri
• Mesleki çalışmayı ilgilendiren seyahat ve ikamet giderleri (seyahat amacının gerektirdiği süre ile sınırlı olması şartıyla)
• Mesleki çalışmada kullanılan tesisat, demirbaş eşya ve envantere dahil taşıtlar için VUK hükümlerine göre ayrılan amortismanlar (amortismana tâbi iktisadi kıymetler elden çıkarılırsa VUK’un 328. maddesine göre hesaplanacak zararlar dahil)
• Kiralanan veya envantere dahil olan ve işte kullanılan taşıtların giderleri
• Alınan mesleki yayınlar için ödenen bedeller
• Mesleki faaliyetin ifası için ödenen mal ve hizmet alım bedelleri
• Serbest meslek çalışmaları nedeniyle emekli sandıklarına ödenen giriş ve emeklilik aidatları ile mesleki teşekküllere ödenen aidatlar
• Mesleki kazancın elde edilmesi ve sürmesi için ödenen meslek, ilan ve reklam vergileri ile iş yerleriyle ilgili ayni vergi, resim ve harçlar
• Mesleki çalışmayla ilgili olarak kanun, ilam ve mukavelenameye göre ödenen tazminatlar

Para ve vergi cezaları ile serbest meslek sahiplerinin işlediği suçlardan doğan tazminatlar gider olarak indirilemez.

Matrah üzerinden yapılabilen indirimler

Serbest meslek kazancı tespit edilirken dikkate alınacak giderler ve beyanname üzerinden yapılacak indirimler birbirinden farklıdır. Serbest meslek kazancından beyanname üzerinde indirim yapılabilecek konuları aşağıda sıralıyoruz:

• Şahıs sigorta primleri
• Eğitim ve sağlık harcamaları
• Engellilik indirimi
• Bağış ve yardımlar
• Sponsorluk harcamaları
• Araştırma ve geliştirme harcamaları
• Başbakanlık veya BKK’nın başlattığı yardım kampanyalarına yapılan ayni ve nakdi bağışlar
• Türkiye Kızılay Derneği ve Türkiye Yeşilay Cemiyeti’ne makbuz karşılığı yapılan nakit bağış ve yardımlar
• Türkiye’den yurt dışı mukimi kişi ve kurumlara verilen hizmetler, EXPO 2016 Antalya Ajansı’na yapılan her türlü nakdi ve ayni bağış ve yardımlar ile sponsorluk harcamaları
• Diğer kanunlara göre tamamı indirilecek bağış ve yardımlar

Gelir Vergisi Beyannamesi üzerinde bu indirimlerin yapılabilmesi, yıllık beyanname ile bildirilecek gelirin varlığına bağlıdır. Serbest meslek çalışması zararla sonuçlanırsa bu indirimler uygulanamaz. Ayrıca indirimlerin, ilgili mevzuatta belirtilen şartları taşıması da gerekir.

---

Gelir ve giderlerini kolayca takip edip enerjini işine büyütmeye ayırmak istiyorsan MikroX’i 15 gün ücretsiz olarak deneyebilirsin.